Aan zijn spanwijdte en de min of meer rechthoekige vleugels die in een rechte lijn worden gehouden tijdens de zweefvlucht heeft de Zeearend de bijnaam van vliegende deur te danken. Imposante verschijning, zeker wanneer je zijn serieuze kop met snavel kunt waarnemen.
Goed zichtbaar is de witte staart. De naam White-tailed eagle is dan niet moeilijk te verklaren.
De spanwijdte loopt op tot 2.50 meter, een standaard kamerdeur meet 2.10 . We doen de arend dus nog te kort met deze bijnaam.
Toegegeven: deze opname is niet gemaakt aan onze kust. Zeearenden genoeg, maar om ze op ooghoogte en van dichtbij te fotograferen is lastig. Zo niet op de kliffen van Runde. Gezeten aan de rand op zo’n twee honderd meter boven zee kan je zomaar geconfronteerd worden met rondcirkelende White-tailed eagles. Leuke bijvangst van de zoektocht naar papegaaiduikers.
Het gaat goed met de Zeearend in Nederland. Zelfstandig hier beland vanuit Duitsland en Denemarken. In 2023 zijn er 35 nesten geteld met 45 uitgevlogen jongen als resultaat. Een nog steeds sterk stijgende lijn, inmiddels is het eerste nest in België waargenomen!
Wil je op een feestje aandacht krijgen voor de natuur begin dan niet over een zeldzaam musje of een onbekend kevertje maar pak meteen de Zeearend bij de kop. Er is veel aan deze vogel dat tot de verbeelding spreekt. Groot, majestueus, machtig, tot voor kort zeldzaam en niet broedend in Nederland. Maar de tijden zijn veranderd. Het aantal broedparen is sinds het eerste in 2006 toegenomen tot zo’n 30. En deze lijn zet zich voort.
In onze omgeving zijn we goed bedeeld met deze roofvogel als je de Biesbos en de Slikken van De Heen meerekent. Het meest dichtbij en het makkelijkst waar te nemen is het paar op de Slikken van Flakkee, waar je op kleine afstand met vrij zichtveld hun wel en wee kunt volgen.
Is dit beest nu mijn favoriete vogel? Zeker niet, er zijn mooiere soorten denkbaar. Maar toegegeven, indrukwekkend blijft hij wel.
Het aardige van de verspreiding van de Zeearend: het is niet te danken aan een introductieprogramma, maar de soort heeft het zelf gedaan. Het ging zo voorspoedig met de populaties in Denemarken en Noord-Duitsland dat een uitbreiding van het areaal noodzakelijk werd. Het voedselrijke Nederland was ondanks de bevolkingsdichtheid een logische annexatie. Geen kunstmatig geïmporteerde Bever, geen herintroductieprogramma van de Otter. Net zoals de Wolf: op eigen kracht.
Onlangs op vakantie in Schotland kwamen deze gedachten naar boven. Schotland, bekend om zijn Steenarend (Golden eagle), kent ook een grote populatie Zeearenden (White-tailed eagle). Maar ondanks dat rust, ruimte en voedsel daar voldoende aanwezig zijn is deze niet natuurlijk tot stand gekomen. Het is het resultaat van een sinds 1975 lopend introductieprogramma waarbij exemplaren uit Noorwegen geïmporteerd zijn. Pas na een tiental jaren waren er de eerste broedgevallen die uiteindelijk tot een uitbreidende populatie hebben geleid. Nu is het een algemene soort die zich ook langzamerhand naar Engeland verspreidt.
Wat is er nu leuker op een vakantie in Schotland dan meegaan op excursie per boot langs de kust met zijn vele inhammen? In de folder werden dolfijnen, walvissen, zeehonden en papegaaiduikers beloofd. Ook de Zeearend stond op het menu. Kortom, waar voor je geld.
Met een klein groepje werden we op een vissersboot langs de kust gevaren. Aan boord voornamelijk vogelaars, althans aan de uitrusting met indrukwekkende telelenzen te zien. Voorbereid op het perfecte shot. Een vermoedelijk professionele fotograaf met een nauwelijks te tillen kachelpijp aan glas spande de kroon en werd ook met ontzag aangekeken door de mede passagiers.
Na wat eenvoudig eendenwerk en de nodige Jannen-van-gent naderden we een steile berg waar aan de top zich een arendsnest zou bevinden. Hetgeen ook natuurlijk ook zo was, de plaatselijke VVV had zijn veldwerk goed gedaan. Met enig zoekwerk werden twee Zeearenden gelokaliseerd in de takken van een boom, rustig uitkijkend over het water. Op een afstand waarvoor ik thuis niet in actie zou komen: te ver. Er zat alleen een “bewijsfotootje” in.
Na enige tijd kwam de schipper, een ruw uitziende zeebonk, uit zijn kajuit, trok met een nors gezicht een paar handschoenen aan en pakte vervolgens een grote injectiespuit met naald waar je vermoedelijk een neushoorn mee plat zou kunnen spuiten. Even waande ik me in de openingsscène van een horror film, maar het bleek mee te vallen. Een kist werd geopend, een dode makreel er uitgehaald en geïnjecteerd met de lucht uit de verder lege spuit. Vervolgens werd de opgezwollen vis over boord gegooid. De ervaren fotografen aan boord zaten allemaal klaar met de camera in de aanslag wetende wat er aan zat te komen. De professional op de beste plek boven op de kajuit met het telekanon, klaar voor het moment suprême.
Wachten op de arenden die dit ritueel rustig zaten te aanschouwen. Wat is nog natuur? Na verloop van tijd kwamen ze in beweging , cirkelden wat rond maar sloegen niet toe. De vis bleek lek en was inmiddels gezonken. Een tweede vis ging het water in, maar na 10 minuten dobberen kwam er nog geen actie. Mogelijk doordat het inmiddels te onrustig was geworden met een tweede scheepje in de buurt. De schipper oordeelde dat het lang genoeg had geduurd. Hij had tenslotte een tijdschema, en haalde met een emmertje de vis weer binnen, liet hem leeglopen en borg hem op. Vis is niet goedkoop en de middag excursie moest nog komen. Op naar het volgende attractie: de zeehonden.
Teleurgestelde koppies, zo ook bij mij. Verwisselde mijn lens op de kamera voor een kleinere, korte zoomlens voor de zeehonden. De hoop verder opgevend om een “real life catch” vast te leggen. Bij het wegdraaien van de boot kwam echter plots een van de arenden in actie. Binnen een mum van tijd vloog hij op de boot af. Geen drijvende vis voor ons om op scherpste stellen maar voor de vogel blijkbaar wel. Van onder het schip vandaan was de gezonken vis weer naar de oppervlakte komen drijven en werd met de machtige klauwen gepakt. De snelheid en de korte afstand maakten een goede opname voor de lange afstandslenzen onmogelijk. Merkbaar aan het gedrag van de medepassagiers die allen op hun schermpjes keken en daar een stuk staart , een klauw of wat water van heel dichtbij zagen maar geen vogel. Geluk voor mij: met de korte lens was het raak. Het resultaat laat ik hierbij met trots zien. Toegegeven, het had nog beter gekund. Maar het was meer dan waar ik van durfde dromen.
In Nederland kan je de mooiste roofvogelfoto’s maken: gewoon vanuit een kijkhut waar met vaste voedertijden wilde roofvogels zo geconditioneerd zijn dat het juiste moment met de juiste belichting is te programmeren. De vogel is wild, de opname vaak briljant maar toch… Heb overwogen om dit verhaal niet te vertellen en het romantisch aan te dikken. Over moeilijke omstandigheden, dagenlang wachten tot het juiste moment etc. Met dit demystificeer je alle natuurfilms en foto’s. Een scherpe close-up komt van de voedertafel, een life-catch is in scene gezet. Zelfs de natuurfilms van David Attenborough vertrouw je niet meer. Maar ik had weinig keus, moest een stukje produceren en de deadline naderde….
In Nederland is de Zeearend geen bijzonderheid meer, we spreken inmiddels over zo’n 30 broedparen naast rondzwervende niet-volwassen exemplaren. En dat terwijl we 17 jaar geleden nog in afwachting waren van het eerste broedsucces in de Oostvaardersplassen.
De populatie is natuurlijk tot stand gekomen door migratie van vogels uit Denemarken en Noord- Duitsland. Het bestand aldaar ontwikkelde zich zo voorspoedig dat moest worden uitgeweken naar een buurland met voldoende voedselaanbod. En hoewel de nodige rust en ruimte in Nederland misschien minder voorhanden is dat in de genoemde landen gedijen de vogels hier bijzonder goed.
In Schotland waar de omstandigheden ogenschijnlijk ideaal zijn is deze vogel niet natuurlijk teruggekeerd na jaren afwezigheid. Geen dichtbij zijnde “overlopende” landen van waaruit dit makkelijk te realiseren viel. Maar door een consequent volgehouden jarenlang lopend introductie programma is er nu weer een sprake van een zich zelf in stand houdende en groeiende populatie.
Tegen het decor van de bergen en de lochs een schitterende stoffering van het kale, woeste landschap. Op het eiland Skye zijn meerdere broedparen te vinden. Onder aan zijn nest, honderden meters hoger gelegen op de berg naast de inham van de zee was een volwassen exemplaar aan het jagen op vis, een voor de hand liggende prooi in dit gebied. Bij toeval lukte het een geslaagde “catch” vast te leggen. Of beter gezegd: juist niet. De opname is een seconde genomen na het beslissende moment waarbij de arend met de vis in zijn klauwen wegvliegt. Volgende keer beter.
Een Zeearend op de uitkijk onder het reusachtige nest waar zijn partner zit te broeden. Na een paar keer van tak gewisseld te hebben was het tijd om de vleugels te strekken en vloog hij weg. Raakte hem kwijt, maar even later dook hij weer op in de zoeker: een paar honderd meter verder op geland in het gras.
Tot mijn verbazing kreeg hij na 10 minuten gezelschap van een groep Grauwe ganzen. Ganzen staan prominent op het menu en zijn verschijning in de lucht zorgt steevast voor paniek onder deze vogels. Nu blijkbaar niet. Er ging geen dreiging van hem uit: sloom en volgegeten of bekeerd tot het veganisme? De ganzen weten blijkbaar dat een aanval van zo’n lage positie onmogelijk is . Om met zijn klauwen een prooi te slaan zal hij eerst moeten opstijgen.
Inmiddels hebben de zorgzame zeearenden het eerste ei uit gebroed. Heel af en toe komt er een wit klein bolletje pluis boven het nest uit. Vader zorgt voor een vers geslagen watervogel, moeder plukt deze in hele kleine stukje zodat haar kuiken deze kan aanpakken.
Het gaat goed met de Zeearend in Nederland. In grote delen van Nederland kun je ze waarnemen maar het blijft bijzonder. De imposante verschijning, indrukwekkende kop en snavel, uitstraling etc maken dat het nooit gewoon gaat worden. Het is tenslotte onze grootste broedende roofvogel.
Jarenlang hebben we het moeten doen met incidentele verschijningen of gerichte excursies om een glimp op te kunnen vangen. Maar nu rukt vanuit de Biesbosch de Zeearend verder op naar de Zeeuwse en Zuidhollandse kust.
Onlangs kon ik vanaf afstand dit nest fotograferen op een voor mij nieuwe locatie met mogelijk een broedende Zeearend. Bekende verhaal: grote afstand, sterke tele en vervolgens nog 10 x uitvergroten op de computer. Het resultaat is er dan ook naar en publicatie meer door enthousiasme gedreven dan vanwege de kwaliteit foto.
Naar ik me heb laten vertellen wordt serieus rekening gehouden met een broedend paar en de foto doet dit ook vermoeden. We zullen binnenkort wel betere opnames zien gemaakt door de boswachter of mogelijk webcam vanuit dit niet toegankelijk deel van het natuur gebied.
Als achtergrond informatie over de Zeearend in Nederland hier nog een stukje van de site van Staatsbosbeheer:
Broedgevallen 2021
In 2021 werden 17 broedende zeearendenparen vastgesteld. Twee andere paren met een nest kwamen niet tot een broedpoging. Bij drie andere paren bleef het onduidelijk of er is gebroed. Zeker is dat zij geen jongen grootbrachten. De 17 broedende paren kregen gezamenlijk 17 jongen, waarvan er 15 vliegvlug werden. In 2020 werden 18 broedende paren vastgesteld en vlogen 21 jongen uit. Ondanks het matige broedseizoen in 2021, is de groei nog niet uit de populatie en is er een toename van het aantal territoriale paren.
Onvoorspelbaarheid is een leuke eigenschap van de natuur. Je trekt er op uit en komt met een andere ervaring thuis dan je van te voren had verwacht. Zo ook vanmorgen. In overleg met Zeehondenopvangcentrum Aseal gingen we een jonge grijze zeehond verplaatsen naar een rustiger omgeving, altijd een buitenkansje. Veiligheidshalve camera met telelens meegenomen, je weet tenslotte nooit wat je nog tegenkomt.
Nadat we op het strand tussen Oostvoorne en Rockanje onze jonge vriend hadden vrijgelaten keken we nog wat om ons heen. Voor de kust op 700 meter afstand torende de Hinderplaat uit boven het wateroppervlak, het was laag water. Op de noordelijke punt lag een negentig-tal zeehonden te rusten en te zonnen.
Bij het aftasten van de plaat met onze kijkers zagen we een reusachtige vogel zitten die even later gezelschap kreeg van een tweede die vanachter de luwte aan de westkant naar het hogere deel van de plaat was gelopen en zich bij zijn soortgenoot had gevoegd. Houding en vorm maakten het ondanks de grote afstand duidelijk: twee zeearenden! Alsof het bedoeld was om hun majestueuze grootte te benadrukken streek vlak bij hen een kraai neer. Iedere twijfel was nu weggenomen.
Veilig voor indringers door het omliggende water en de afstand tot het strand met de wandelaars namen de twee alle tijd om te rusten en vermoedelijk hun voedsel te verteren. De witte staart en de lichtbruine kop van de ene maakte het duidelijk dat het om een volwassen exemplaar ging van minimaal 4 jaar oud, de ander liet zich door de afstand moeilijker inschatten qua leeftijd.
Het gaat goed met de zeearend, ze broeden in de Biesbosch en op de Slikken van de Heen nabij Sint-Philipsland. De verwachting is dat Tiengemeten binnenkort aan de beurt is. In onze regio, tenslotte maar 15 kilometer verder, worden ze regelmatig gesignaleerd. Maar twee op de plaat blijft een vermeldenswaardige ervaring.
De opnames zijn van minimale kwaliteit, 24 x optisch tele en daarna ca 10 x digitaal vergroten laten hun sporen na. Nieuwswaarde en niet esthetiek is hier nu eens een keer leidend.
